Καρτάνος, Ιωαννίκιος

(16ος αι.). Κερκυραίος ιεροκήρυκας και συγγραφέας. Ο Κ. ήταν εκείνος που έγραψε το πρώτο βιβλίο σε δημοτικό πεζό λόγο. Ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή του. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι ήταν ιερομόναχος και μέγας πρωτοσύγκελος Κερκύρων. Με αυτή την ιδιότητα πήγε το 1534 ή το 1535 στη Βενετία για να διευθετήσει διάφορες υποθέσεις των Κερκυραίων. Ήρθε όμως σε ρήξη με τον προϊστάμενο της εκεί ελληνικής παροικίας Αρσένιο Αποστόλη, ο οποίος τον κατήγγειλε στις αρχές και έγινε αιτία να φυλακιστεί. Στη φυλακή ο Κ., «διά να απερνάγη ο λογισμός» του, έγραψε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 1536 με τίτλο Το παρόν βιβλίο έναι η παλαιά τε και νέα διαθήκη, ήτοι το άνθος και αναγγαίον αυτής. Περιέχει διηγήσεις από την Αγία Γραφή και μια σειρά ηθικοδιδακτικές ομιλίες. Στον Πρόλογο ο Κ. εξηγεί τους λόγους για τους οποίους έγραψε το βιβλίο στη δημοτική: «εποίησα το παρόν βιβλίον... εις κοινήν γλώτταν, ως ηυλέπεται, διά να εγνωρίζει πάσα μικρός άνθρωπος μέρος από την γραφήν τι λέγει. Και τούτο δεν το έκαμα διά τους διδασκάλους, αλλά διά τους αμαθείς, ως εμέ, και διά να καταλάβουν πάντες... τόσον ναύται, όσον και χειροτέχναι και γυναίκες και παιδία και πάσα μικρός άνθρωπος, μόνον όπου να ηξεύρει να διαβάζει». Η δημοτική του ήταν ακόμα αδιαμόρφωτη και ανώμαλη, ωστόσο το βιβλίο του βρήκε μεγάλη απήχηση στον λαό και απέκτησε τεράστια δημοτικότητα. Φαίνεται όμως ότι ο Κ., αντλώντας στοιχεία από απόκρυφα ευαγγέλια και λαϊκές παραδόσεις, ξέφυγε σε ορισμένα σημεία από την επίσημη δογματική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Γι’ αυτό το βιβλίο του αποκηρύχθηκε από το πατριαρχείο και ο ίδιος καταδικάστηκε ως «ετερόδοξος λύκος». Ιδιαίτερα ο Ζακυνθινός ιεροκήρυκας Παχώμιος Ρουσάνος έγραψε αλλεπάλληλες διατριβές κατά της «των Καρτανιτών πολυκεφάλου αιρέσεως» και κατά των «του καταράτου Καρτάνου φληναφιών». Από τις αντιρρητικές αυτές πραγματείες πάντως φαίνεται ότι οι οπαδοί του Κ. ήταν πολυάριθμοι και διαφύλατταν το βιβλίο του, το «οικουμενικόν κακόν», όπως το αποκάλεσε o Ρουσάνος, «ως τι κειμήλιον». Παρά τις αντιδράσεις, το βιβλίο του Κ. άνοιξε τον δρόμο της νεοελληνικής δημοτικής πεζογραφίας, τον οποίο ακολούθησαν αργότερα ο επίσης Κερκυραίος Αλέξιος Ραρτούρος με τις Διδαχές του (1560), ο Δαμασκηνός Στουδίτης με τον Θησαυρό (1568) κ.ά. Από τα υπόλοιπα έργα του Κ. αξιοσημείωτο είναι ένα ανέκδοτο Ιατροσόφιον... εκλεχθέν από των τριών ιατρών, Ιπποκράτους, Γαληνού και Μελετίου.